स्मृतिसूक्तयः (वैराग्यम्)
<poem> १. अत्यन्तमलिनः कायो
- नवच्छिद्रसमन्वितः । - दक्षस्मृतिः २/७
२. असत्सङ्गाद् गुणज्ञोऽपि
- विषयासक्तमानसः ।
- अकस्मात् प्रलयं याति
- गीतरक्तो यथा मृगः ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ४१८९
३. आत्माधीनशरीराणां
- स्वपतां निद्रया स्वया ।
- कदन्नमपि मर्त्याना-
- ममृतत्वाय कल्पते ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः, श्लोकः ३१८
४. इच्छानुरूपो विभवः
- कदा कस्य भविष्यति । - व्यासस्मृतिः, ४/२३
५. इन्द्रियाणां जये शूरः । - व्यासस्मृतिः ४/६०
६. इन्द्रियाणां प्रसंगेन
- दोषमृच्छत्यसंशयम् । - मनुस्मृतिः, २/ ६८
७. उदारस्य तृणं वित्तं
- शूरस्य मरणं तृणम् ।
- विरक्तस्य तृणं भार्या
- निःस्पृहस्य तृणं जगत् ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ३८९
८. उपहरणं विभवानां
- संहरणं सकलदुरितजालस्य । - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ९२
९. एकाकी विचरेन्नित्यम् । - विष्णुस्मृतिः, ४/१०
१०. एकेऽद्य प्रातरपरे
- पश्चादन्ये पुनः परे ।
- सर्वे निःसीम्नि संसारे
- यान्ति कः केन शोच्यते ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ४१३७
११. एता यः प्रेक्षसे लक्ष्मी-
- श्छत्रचामरचंचलाः
- स्वप्न एष महाबुद्धे
- दिनानि त्रीणि पंच वा ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ४११९
१२. कः प्रार्थ्यते मदनविह्वलया युवत्या । - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ५५५
१३. कृतकृत्याः प्रतीक्षन्ते
- मृत्युं प्रियमिवातिथिम् । - वृद्धगौतमस्मृतिः ८/६
१४. गर्भवासे च जनने
- बाल्ये वास्य कुतः सुखम् ।
- अस्वतन्त्रस्येव परै-
- र्यन्त्रितस्येव पक्षिणः ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः प्रथमपटलम्, योगपादः, श्लोकः ३३
१५. च्युता दन्ताः सिताः केशाः
- दृङ्निरोधः पदे पदे ।
- पतिसज्जमिमं देहं
- तृष्णा साध्वी न मुञ्चति ॥ - शार्ङ्गधरपद्धतिः, श्लोकः ४२३
१६. जगदेतन्निराक्रन्दं
- निस्सारकमनर्थकम् । - शंखस्मृतिः, ७/१०
१७. जितेन्द्रियस्य किं शौचैः । - बृहत्पराशरस्मृतिः, ६/२१८
१८. जीर्यन्ति जीर्यतः केशाः
- दन्ताः जीर्यन्ति जीर्यतः ।
- चक्षुः श्रोत्रे च जीर्यन्ति
- तृष्णैका निरुपद्रवाः ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः प्रथमपटलम्, योगपादः, पृ.६०९
१९. जीवन्ति जीविते यस्य
- विप्रमित्राणि बान्धवाः ।
- जीवितं सफलं तस्य
- चात्मार्थे को न जीवति ॥ - व्यासस्मृतिः ४/२१
२०. त्यागाच्छान्तिरनुत्तमा । - बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः, ९/१९८
२१. त्यागेनैवामृतत्वं हि
- प्राप्तुं शक्यं मनीषिभिः । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः प्रथमपटलम्, पृ.६१०
२२. त्वङ्मांसरक्तवाष्पाम्बु
- पृथक् कृत्वा विलोचने ।
- समालोकय रम्यं चेत्
- किं मुधा परिमुह्यसि ॥ - श्रुतिसिद्धान्तसारसंग्रहः साधनप्रकरणं, श्लोकः ९३
२३. दरिद्रोऽर्थं ततो राज्यं
- तथेन्द्रत्वं ततोऽक्षयम् ।
- पदं वाञ्छति नान्तोऽस्ति
- तस्मात्तृष्णां परित्यजेत् ॥ - व्यासस्मृतिः स्मृतिचन्द्रिका द्वितीयखण्डः,पृ. ४५९
२४. देहे चेत्प्रीयते कश्चित्
- प्रीयते नरकेऽपि सः । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः, प्रथमपटलः योगपादम्, श्लोकः २४
२५. नहि प्रमाणं जन्तूना-
- मुत्तरक्षण जीवने ।
- तस्मादात्महितं नित्यं
- चिन्तयन्नेव तच्चरेत् ॥ - पूर्वांगिरसस्मृतिः, श्लोकः ३१५
२६. नित्यं सन्निहितो मृत्युः
- कर्तव्यो धर्मसंग्रहः । - व्यासस्मृतिः, ४/१९
२७. पतनान्ता समुच्छ्रयाः । - कात्यायनस्मृतिः २२/८
२८. परिष्वक्तो नरो नार्या
- ह्लादमेति यथा युवा ।
- तल्पस्थोऽपि सकामां तां
- भावहीनो न कामयेत् ॥ - बृहत्पराशरस्मृतिः, १२/३५२
२९. पशवोऽपि हि जीवन्ति
- केवलात्मोदरम्भराः ।
- किं कायेन सुगुप्तेन
- बलिना चिरजीविना ॥ - व्यासस्मृतिः, ४/२२
३०. फलं हि मोक्षो योगस्य । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः, योगपादः तृतीयपटलम्, श्लोकः ९४
३१. बलवानिन्द्रियग्रामो
- विद्वान्समपि कर्षति । - मनुस्मृतिः,२/१९०
३२. मनसि च परितुष्टे
- कोऽर्थवान् को दरिद्रः । - शार्ङ्गधरपद्धतिः श्लोकः ३०८
३३. मरणान्तं हि जीवितम् । - कात्यायनस्मृतिः, २२/८
३४. मानुष्ये कदलीस्तम्भे
- निस्सारे सारमार्गणम् ।
- यः करोति स सम्मूढो
- जलबुद्बुद्सन्निभे ॥ - कात्यायनस्मृतिः, २२/५
३५. मृत्युकाले मतिर्या स्यात्
- तां गतिं याति मानवः । - बृहत्पराशरस्मृतिः, १२/३५४
३६. मोक्षमार्गः परो योगः
- साङ्गः साध्यो विपश्चिता । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः,पृ,६१०
३७. यतो यतो निवर्तते
- ततस्ततः सुखी भवेत् ।
- निवर्तनाद्धि सर्वतो
- न वेत्ति दुःखमण्वपि ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः प्रथमपटलम्, श्लोकः ४४
३८. यत्पृथिव्यां ब्रीहियवं
- हिरण्यं पशवः स्त्रियः ।
- नालमेकस्य तु यत् –
- स्तां तृष्णां दूरतस्त्यजेत् ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः, प्रथमपटलम्,पृ,६०९
३९. यथा यथा निषेवन्ते
- विषयान्विषयात्मकाः ।
- तथा तथा कुशलता
- तेषां तेषूपजायते ॥ - मनुस्मृतिः, १२/७३
४०. यदा भावेन भवति
- सर्वभावेषु निः स्पृहः ।
- तदा सुखमवाप्नोति
- प्रेत्य चेह च शाश्वतम् ॥ - मनुस्मृतिः ६/ ८०
४१. यदि नाम न धर्माय
- न कामाय न कीर्तये ।
- यत्परित्यज्य गन्तव्यं
- तद्धनं किं न दीयते ॥ - व्यासस्मृतिः ४/२०
४२. यद् यद् गृहे तन्मनसि
- यत्र तत्रावतिष्ठतः ।
- नाशव्ययादिभीत्या
- क्व परिग्रहवतां सुखम् ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः, प्रथमपटलम्, श्लोकः ४३
४३. यद्वर्धयितुमिच्छन्ति
- तच्छरीरमशाश्वतम् । - व्यासस्मृतिः ४/१८
४४. यावतः कुरुते जन्तुः
- सम्बन्धान् मनसः प्रियान् ।
- तावन्तोऽस्य निखन्यन्ते
- हृदये शोकशङ्कवः ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः प्रथमपटलम्, श्लोकः ४२
४५. यौवनेऽनिष्ट संयोगा-
- दिष्टलाभे वियोगतः ।
- रागाद्याक्रान्तचित्तस्य
- कुतः सौख्यं शरीरिणः ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः प्रथमपटलम् योगपादः, श्लोकः ३४
४६. यः कालाकालविद्विप्रो
- नैनः स्पर्शी स कर्हिचित् । - बृहत्पराशरस्मृतिः, ६/९०
४७. वर्तमानं क्षणातीतं
- सम्बन्धः कस्य केन वा । - शार्ङ्गधरपद्धतिः, श्लोकः ४१२६
४८. विषं विषयवैषम्यं
- न विषं विषमुच्यते ।
- जन्मान्तरघ्ना विषयाः
- एक जन्महरं विषम् ॥ - श्रुतिसिद्धान्तसारसंग्रहः साधनप्रकरणं, श्लोकः १२५
४९. वेषलंघनमात्रेण
- देही मोक्षं कथं व्रजेत् । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः योगपादः प्रथमपटलम् ,श्लोकः ४७
५०. व्रतानि यम धर्माश्च
- सर्वे सङ्कल्पजाः स्मृताः । - मनुस्मृतिः २/३
५१. व्रणादेस्तु यथा पूय –
- मूत्रादेर्निगमात् सुखम् ।
- पापकण्डूतिसौख्यं वा
- तत्तुल्यं सुरते सुखम् ॥ - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः प्रथमपटलम् योगपादः, श्लोकः २७
५२. संयोगा विप्रयोगान्ताः । - कात्यायनस्मृतिः २२/८
५३. सततं स्रवतेऽमेध्यं
- किं देहस्योच्यते शुभम् । - बृहत्पराशरस्मृतिः, १२/१८५
५४. सर्वस्त्विन्द्रियलौल्येन
- संकटान्यवगाहते । - व्यासस्मृतिः स्मृतिचन्द्रिका द्वितीयखण्ड, पृ. ४५९
५५. सर्वे क्षयान्ता निचयाः । - कात्यायनस्मृतिः २२/८
५६. सौख्यं त्वगस्थिमांसादौ
- कतरत्स्यान्मनोहरम् । - ईशानशिवगुरुदेवपद्धतिः, प्रथमपटलम् योगपादम्, श्लोकः २९
५७. हा कष्टं पुरुषस्य् जीर्णवयसः
- पुत्रोऽप्यमित्रायते । - शार्ङ्गधरपद्धतिः, श्लोकः ४१६१
५८. हृदि सर्वं प्रतिष्ठितम् । - शंखस्मृतिः, ७/१५
५९. हृदिस्था देवताः सर्वाः । - शंखस्मृतिः