अभावविरक्तिन्यायः

यदा प्रयत्नं कृत्वापि मनुष्यः किमपि कार्य साधयितुं न शक्नोति तदा सः आत्मानं समाश्र्वासयन् वदति ‘साधु जातं, ममापि तस्य वस्तुनः आवश्यकता कुत्र आसीत् ? न प्राप्तमिति साधु जातम्’ इति । एवम् आत्मानं समाश्वासयतः मनुष्यस्य वर्णनं कर्तुम् एतस्य न्यायस्य प्रयोगः क्रियते ।