स्मृतिसूक्तयः (धर्मः)
<poem>
१. अकामतश्चरेद् धर्मम् । वृद्धहारीतस्मृतिः, ९/२४५
२. अक्षरं दुष्करं ज्ञेयम् - मनुस्मृतिः, २/५९
३. अधर्मप्रभवं सर्वं
- दुःखयोगं शरीरिणाम् । - मनुस्मृतिः, ६/६४
४. अर्थकामेष्वसक्तानां
- धर्मज्ञानं विधीयते । - मनुस्मृतिः, १/१३२
५. अयं तु परमो धर्मो
- यद् योगेनात्मदर्शनम् । - बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः, ११/३४
६. अविरोधी तु यो धर्मः
- स धर्मः सद्भिरुच्यते । - व्यासस्मृतिः,प्रथमखण्डः,पृ.१७
७. अस्वर्ग्यं लोकविद्विष्टं
- धर्ममप्याचरेन्न तु । - मनुस्मृतिपरिशिष्टम्, श्लोकः १२३
८. अहिंसयैव भूतानां
- कार्यं श्रेयोऽनुशासनम् । - मनुस्मृतिः, २/१३४
९. इन्द्रियाणां प्रसङ्गेन
- धर्मस्यासेवनेन च ।
- पापान् संयान्ति संसारा-
- नविद्वान्सो नराधमाः ॥ - मनुस्मृतिः, १२/५२
१०. एक एव सुहृद् धर्मो
- निधनेऽप्यनुयाति यः । - मनुस्मृतिः, ८/१७
११. कुविवाहैः क्रियालोपैः
- वेदानध्ययनेन च ।
- कुलान्यकुलतां यान्ति । - ब्रह्मोक्तयाज्ञवल्क्यस्ंहिता, ८/१८५
१२. क्रियाहीने न धर्मः स्यात् । - दक्षस्मृतिः,३/२३
१३. क्षत्रियस्य परो धर्मः
- प्रजानामेव पालनम् । - मनुस्मृतिः, ७/१४४
१४. जपतां जुह्वतां चैव
- विनिपातो न विद्यते । - मनुस्मृतिः,४/१४६
१५. त्रैविद्यवृद्धा यं ब्रूयु-
- र्धर्मं धर्मविदो जनाः ।
- स धर्मो - वसिष्ठस्मृतिः, श्लोकः १५
१६. दानेन तपसा चैव
- सत्येन च दमेन च ।
- ये धर्ममनुवर्तन्ते
- ते नराः स्वर्गगामिनः॥ - वृद्धगौतमस्मृतिः, १०/९९
१७. द्विजत्वं देवतात्वं च
- धर्मः प्रापयते नरम् । - वृद्धगौतमस्मृतिः, १/३२
१८. धर्मः श्रुतो वा दृष्टो वा
- कृतो वा कथितोऽपि वा ।
- आमोदितो वा राजेन्द्र
- पुनाति ह नरं सदा ॥ - वृद्धगौतमस्मृतिः, १/२९
१९. धर्म एकोऽनुयात्येनम् । - विष्णुस्मृतिः, अध्यायः २०, पृ. ४४१
२०. धर्मस्य विजयो नित्यं
- नाधर्मस्य कदाचन । - मार्कण्डेयस्मृतिः,पृ.८९
२१. धर्मः पिता च माता च
- धर्मश्च सुहृदस्तथा ।
- धर्मो भ्राता सखा चैव
- धर्मः स्वामी परन्तप ॥ - वृद्धगौतमस्मृतिः, १/३०
२२. धर्मं जिज्ञासमानानां
- प्रमाणं प्रथमं श्रुतिः ।
- द्वितीयं तु स्वशास्त्राणि
- तृतीयं लोकसङ्ग्रहः ॥ - वृद्धगौतमस्मृतिः, १४/४३
२३. धर्म एव हतो हन्ति
- धर्मो रक्षति रक्षितः ।
- तस्माद् धर्मो न हन्तव्यो
- मा नो धर्मो हतोऽवधीत् ॥ - मनुस्मृतिः,८/९५
२४. धर्मं यो बाधते धर्मो
- न स धर्मः कथञ्चन । - व्यासस्मृतिः, प्रथमखण्डः, पृ.१७
२५. धर्मं कुरुत यत्नेन
- यो वः सह स्थास्यति ॥ - कात्यायनस्मृतिः, २२/४
२६. धर्मं जिज्ञासमानानां
- प्रमाणं परमं श्रुतिः । - मनुस्मृतिः, १/१३२
२७. धर्मो जयति नाधर्मः । - वृद्धगौतमस्मृतिः, ८/११८
२८. धर्मो विद्धस्त्वधर्मेण
- सभां यत्रोपतिष्ठति ।
- शल्यं चास्य न कृन्तन्ति
- विद्धास्तत्र सभासदः ॥ - व्यवहारनिर्णयः,पृ.१७
२९. धर्मः सत्येन वर्धते । - मनुस्मृतिः८/८३
३०. धर्मक्रियाऽऽत्मचिन्ता च
- निःश्रेयस्करं परम् । - मनुस्मृतिः, १२/८३
३१. धर्मस्य कर्त्ता भोक्ता च
- परमात्मा सनातनः । - वृद्धहारीतस्मृतिः, ९/ १५८
३२. धर्महीने कुतः सुखम् । - दक्षस्मृतिः,३/२३
३३. धर्मेण हि सहायेन
- तमस्तरति दुस्तरम् । - मनुस्मृतिः, ४/ २४२
३४. धर्मेण लब्धुमीहेत । - याज्ञवल्क्यस्मृतिः, आचाराध्यायः , श्लोकः ३१७
३५. धृतिः क्षमा दमोऽस्तेयं
- शौचमिन्द्रियनिग्रहः ।
- धीर्विद्या सत्यमक्रोधो
- दशकं धर्मलक्षणम् ॥ - मनुस्मृतिः, ६/९२
३६. धनं तु वै सदा सर्वं
- विज्ञेयं धर्मसाधनम् । - मनुस्मृतिपरिशिष्टम्, श्लोकः २५३
३७. धर्माद् विचलिता दण्ड्याः । - मनुस्मृतिपरिशिष्टम्, श्लोकः ६४
३८. धर्मो वृथा यत्र न सत्यमस्ति । - वृहत्पराशरस्मृतिः, ८/ ७३
३९. नष्टे धर्मे मनुष्येषु
- व्यवहारः प्रवर्तते । - मनुस्मृतिप्रिशिष्टम् ,श्लोकः ५७
४०. न ॠते पोषणादन्यो
- धर्मो लोकत्रयेऽस्ति वै । - मार्कण्डेयस्मृतिः,पृ.४
४१. न कामतश्चरेद् धर्मम् । - वृद्धहारीतस्मृतिः, ९/२२६
४२. न धर्मः क्षुद्रमानसे । - व्याघ्रपादस्मृतिः,श्लोकः ३७१
४३. न सीदन्नपि धर्मेण
- मनोऽधर्मे निवेशयेत् । - मनुस्मृतिः, ४/ १७१
४४. न स्वधर्मात्परं किञ्चित्
- पापकर्मव्यपोहनम् । - वृद्धगौतमस्मृतिः, २/३२
४५. नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य । - वृद्धहारीतस्मृतिः, १०/१९
४६. न लिङ्गं धर्मकारणम् । - मनुस्मृतिः, ६/६६
४७. नामुत्र हि सहायार्थं
- पिता माता च तिष्ठतः ।
- न पुत्र दारा न ज्ञाति
- र्धर्मस्तिष्ठति केवलः ॥ - मनुस्मृतिः ४/२३९
४८. परित्यजेदर्थकामौ
- यौ स्यातां धर्मवर्जितौ । - मनुस्मृतिः, ४/१७६
४९. प्रत्यक्षं चानुमानं च
- शास्त्रं च विविधागमम् ।
- त्रयं सुविदितं कार्यं
- धर्मशुद्धिमभीप्सता ॥ - मनुस्मृतिः १२/१०५
५०. बाल्ये विद्यान्निषेवेत
- यौवने दारसंग्रहम् ।
- स्थाविर्ये मोक्षमातिष्ठेत्
- सर्वदा धर्ममाचरेत् ॥ - वृद्धगौतमस्मृतिः, १२/४
५१. भूतं भव्यं भविष्यं च
- सर्वं वेदे प्रतिष्ठितम् । - बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः १२/४१
५२. भूतं भव्यं भविष्यं च
- सर्वं वेदात्प्रसिध्यति । - मनुस्मृतिः, १२/९७
५३. मातरं गुरुपत्नीं च
- स्वसुर्दुहितरं स्नुषाम् ।
- गत्वैताः प्रविशेदग्निः
- नान्या शुद्धिर्विधीयते ॥ - यमस्मृतिः, श्लोकः ३५
५४. मृतं धर्मस्तमनुगच्छति ॥ - मनुस्मृतिः, ४/ २४१
५५. यः कश्चित्कस्यचिद् धर्मो
- मनुना परिकीर्तितः ।
- स सर्वोऽभिहितो वेदे
- सर्वज्ञानमयो हि सः ॥ - मनुस्मृतिः, २/७
५६. यत्र विप्रतिपत्तिः स्याद्
- धर्मशास्त्रार्थशास्त्रयोः ।
- अर्थशास्त्रोक्तमुत्सृज्य
- धर्मशास्त्रोक्तमाचरेत् ॥ - नारदस्मृतिः, १/३९
५७. यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्तु तदेषां कर्मबन्धनम् । - बृद्धहारीतस्मृतिः, १०/१३
५८. यतिर्यस्य गृहे भुङ्क्ते तस्य भुङ्क्ते हरिः स्वयम् । - वृद्धहारीतस्मृतिः, ८/८९
५९. यत्र सत्यं स धर्मः स्यात् छलं यत्र न विद्यते । - बृहत्पराशरस्मृतिः, ८/७२
६०. यस्तर्केणानुसन्धत्ते स धर्मं वेद नेतरः । - मनुस्मृतिः, १२/१०६
६१. यो यस्य विहितो धर्म- स्तेन धर्मेण कारयेत् । - व्याघ्रपादस्मृतिः, श्लोकः ३०
६२. यं शिष्टा ब्राह्मणा ब्रूयुः स धर्मः स्यादशङ्कितः । - वैदिकमनुस्मृतिः,११/५१
६३. वरं स्वधर्मो विगुणो न पारक्यः स्वनुष्ठितः । - मनुस्मृतिः, १०/९७
६४. वाक्चैव मधुरा श्लक्ष्णा प्रयोज्या धर्ममिच्छता । - मनुस्मृतिः,२/१३४
६५. विद्वान् स्वयं तु यो ब्रूयात् स धर्मः परमो मतः ॥ - व्याघ्रपादस्मृतिः, श्लोकः ३९५
६६. वेदाद् धर्मो हि निर्बभौ । - मनुस्मृतिः, ५/४४
६७. वेदाः प्राणा । - वृद्धहारीतस्मृतिः, ११/ १७६
६८. वेदोऽखिलो धर्ममूलम् । - मनुस्मृतिः, १/१२५
६९. वेदो धर्ममूलं तद्विदाम् । - गौतमस्मृतिः, प्रथमोऽद्यायः
७०. शरीरमाद्यं धर्मस्य
- कारणं केवलं स्मृतम् । - मार्कण्डेयस्मृतिः,पृ. ३७
७१. शरीरं धर्मसर्वस्वं
- रक्षणीयं प्रयत्नतः । - शंखस्मृतिः, १७/६५
७२. शुभाशुभकृतं सर्वं
- प्राप्नोतीह फलं नरः । - वुद्धगौतमस्मृतिः, ८/२
७३. श्रद्धैव सर्वधर्मस्य
- चातीव हितकारिणी । - स्मृतिसारसंग्रहः,पृ,२९६
७४. श्रुति स्मृति विरोधे तु
- श्रुतिरेव गरीयसी । - स्मृतिचन्द्रिका, प्रथमखण्ड्ः,पृ,१६
७५. श्रुतिस्तु वेदो विज्ञेयो
- धर्मशास्त्रं तु वै स्मृतिः ।
- ते सर्वार्थेष्वमीमांस्ये
- ताभ्यां धर्मो हि निर्बभौ । - बृहदयोगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः, १२/२८
७६. श्रुतिस्मृत्युदितं धर्म-
- मनुतिष्ठन्हि मानवः ।
- इह कीर्तिमवाप्नोति
- प्रेत्य चानुत्तमं सुखम् ॥ - मनुस्मृतिः, १/ १२८
७७. स जीवति य एवैको
- बहुभिश्चोपजीव्यते । - दक्षस्मृतिः, २/३७
७८. सत्त्वस्य लक्षणं धर्मः । - मनुस्मृतिः, १२/३८
७९. सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात्
- न ब्रूयात् सत्यमप्रियम् ।
- प्रियं च नानृतं ब्रूयादेष धर्मः सनातनः ॥ - मनुस्मृतिः, ४/१३८
८०. सत्यमेव हि वक्तव्यं
- सत्यसन्धानमेव च । - ब्रह्मोक्तयाज्ञवल्क्यसंहिता, ८/२८
८१. सत्येन पूयते वाणी
- धर्मः सत्येन वर्धते ।
- तस्मात्सत्यं हि वक्तव्य-
- मात्मशुद्धयै द्विजातिभिः ॥ - बृहत्पराशरस्मृतिः, ८/ ३३८
८२. स भवेत्कर्मचाण्डालो
- यस्तु धर्मपराङ्मुखः । - पराशरस्मृतिः, ४/२१
८३. स विद्वद्भिः बहिः कार्यो
- नास्तिको वेदनिन्दकः । - बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः, १२/२९
८४. सर्वेषामेव भूतानां
- वेदश्चक्षुः सनातनः । - औशनसस्मृतिः, श्लोकः १४९
८५. सर्वेषामेव मन्त्राणां
- कारणं प्रणवः स्मृतिः । - वृद्धहारीतस्मृतिः, ६/३
८६. सर्वभूतेषु चात्मानं
- सर्वभूतानि चात्मनि ।
- समं पश्यन्नात्मयाजी
- स्वाराज्यमधिगच्छति ॥ - मनुस्मृतिः, १२/९१
८७. सर्वतीर्थानि पुण्यानि
- पापघ्नानि सदा नृणाम् । - शंखस्मृतिः, ७/ १३
८८. सर्वधर्मान्परित्यज्य
- योगधर्मं समाचरेत् । - बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः, ११/१
८९. सारासारविदः प्राज्ञाः
- परं धर्मं विजानते । - नारदपाञ्चरात्रम्, श्लोकः ५/४
९०. स्वधर्मं येऽनुतिष्ठन्ति
- ते यान्ति परमां गतिम् । - हारीतस्मृतिः, ७/१५
९१. स्वल्पाऽपि हन्ति भूयांसं
- स्वधर्मं निन्दिता क्रिया । - नारदपाञ्चरात्रम्, ५/८५
९२. हुतेन शाम्यते पापम् । - बोधायनस्मृतिः,२/३/६९
९३. शीलवृत्तफलं श्रुतम् । - वृद्धगौतमस्मृतिः,१४/४५